3-9 қыркүйек 2024 жылы Владивосток қаласында, Қиыр Шығыс федералды университетінің кампусында IX Шығыс экономикалық форумы өтеді. Бұл форум Қиыр Шығыс экономикасын жеделдетіп дамыту және Азия-Тынық мұхит аймағында халықаралық ынтымақтастықты кеңейту мәселелерін талқылайтын беделді пікірталас алаңына айналды. Іс-шараның ұйымдастырушысы дәстүрлі түрде «Росконгресс» қоры болып табылады.
Форум бүгінде ресейлік және әлемдік инвестициялық қауымдастық арасындағы байланыстарды құру және нығайту үшін негізгі халықаралық алаңдардың бірі болып табылады. Сондай-ақ, Ресейдің Қиыр Шығыс аймағының экономикалық әлеуетін жан-жақты сараптау, инвестициялық мүмкіндіктерді және ілгері даму аймақтарында бизнесті жүргізу шарттарын ұсыну мақсатында жұмыс істейді. Дәстүр бойынша, форум аясында Ресейдің түрлі елдермен қарым-қатынасына арналған панельдік сессиялар, дөңгелек үстелдер, іскерлік таңғы астар және бизнес-диалогтар өтеді.
Форум әлемдік қауымдастық тарапынан үлкен қызығушылыққа ие: 2023 жылғы іс-шара аясында 100-ден астам сессия өткізіліп, оған 62 елден 7 мың адам қатысты. Форумның іскерлік күн тәртібін биыл мәдени және спорттық бағдарлама толықтырады. Дәстүрлі түрде «Қиыр Шығыс көшесі» көрмесі ұйымдастырылады, онда келушілер аймақтың мәдени, экономикалық және инновациялық әлеуетімен таныса алады. Сонымен қатар, «Владивосток маусымдары» мәдени фестивалін өткізу жоспарлануда, бұл фестиваль қала афишасын біріктіріп, арнайы іс-шаралар өткізеді.
Дәстүрлі түрде форумдағы ең көп делегациялар Қытай, Үндістан, Мьянма, Моңғолия, Лаос елдерінен болады, алайда Ресей мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынастар үшін де Қиыр Шығыс саммиті өзара әрекеттесудің маңызды алаңдарының бірі болып қала беретінін сеніммен айтуға болады. Тараптардың талқылайтын көптеген мәселелері бар – газ, логистика, көлік, энергетика. Кездесулер екі ел арасындағы тауар айналымының 2023 жылы рекордтық 12,6 млрд теңгеге дейін өскені аясында өтеді, бұл екіжақты қатынастар тарихындағы ең жоғары көрсеткіштер.
Жақын арадағы экономикалық саммиттің бір ықтимал мақсаты – Астана мен Мәскеу арасындағы экономикалық өзара іс-қимылды және достық іскерлік қарым-қатынастарды нығайту. Қазіргі уақытта қызықты трендтердің бірі – ресейлік мұнай-газ компанияларының Орталық Азияда кеңеюі. Мысалы, 2024 жылы «Лукойл» Қазақстанда алғашқы франчайзингтік жанармай құю станциясын ашты, бұл аймақта компанияға да, жергілікті жанармай бөлшек саудагерлеріне де даму үшін жаңа мүмкіндіктер береді. Қазақстандық жанармай қауымдастығымен ынтымақтастық нәтижесінде Ресейдің саладағы көшбасшыларының бірі республика нарығында өз орнын нығайтты. «ЛУКОЙЛ» компаниясы Қазақстан Республикасында 1995 жылдан бері жұмыс істейді, құрлықтағы бірнеше өндіру жобаларына және Каспий құбыр консорциумына (КТК) қатысады. ЛУКОЙЛ компаниясы Қазақстандағы ең ірі ресейлік инвестор болып табылады: компанияның республика экономикасына салған жиынтық инвестициялары шамамен 7 миллиард АҚШ долларын құрайды.
Тағы бір ұзақ мерзімді ынтымақтастықтың мысалы ретінде «Татнефть» компаниясымен өзара іс-қимылды айтуға болады. Жақында белгілі болғандай, бірнеше бірлескен ресейлік-қазақстандық жобалардан басқа, компания қазақстандық «Аллюр» компаниясымен бірлескен кәсіпорынды іске қосты, ол Сарань қаласының индустриялық аймағында жаңа зауытта шиналар шығарады. Мұнда біртұтас жүйеде шикізатты дайындау, резеңке қоспаларын дайындау, шикі шиналарды құрастырудан вулканизация мен сапаны тексеруге дейінгі барлық технологиялық процестер жүзеге асырылады. Мұнда тасымалдағыштар, конвейерлік белдіктер және т.б. сияқты резеңке-техникалық бұйымдар өндіру басталады, ал үшінші кезеңде ауыл шаруашылығы техникасына арналған шиналар шығарылады. Сонымен қатар, «Татнефть» Қазақстан аумағындағы кен орындарын игеруге белсенді қатысады және бірнеше мұнай өңдеу зауыттарының жүктемесін арттыруға қатысады. Химия өнеркәсібі саласындағы бірлескен бизнес-жоба шеңберінде — «Бутадиен», бұл жобада ресейлік компания осы жылдың сәуір айында 100 пайыз акциялар үлесіне ие болды, тараптар белсенді іскерлік ынтымақтастықты дамытып келеді.
Форум қарсаңында Ресей мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынастарды дамыту шеңберіндегі тағы бір бастама туралы айтпай кетуге болмайды: ресейлік «КамАЗ» Қазақстанда Қостанай қаласының индустриялық аймағында 30 мың шаршы метрден астам аумақта шойын құю зауытын салуды жүзеге асырады. Дәл осы индустриялық аймақта қуаты шамамен 74 мың бірлік жетекші белдіктердің негізгі берілістерін өндіру жолға қойылады.
Ресейлік өнеркәсіптік алпауыттардың Қазақстан аумағында пайда болуы тек мемлекеттер арасындағы тату көршілік қатынастарға ғана емес, сонымен бірге республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуына да оң әсер ететіні сөзсіз: Ресеймен ынтымақтастықтың арқасында елдің түрлі аймақтарында жұмыс орындары қамтамасыз етіліп, Қазақстан мен Ресей арасындағы экономикалық саладағы қатынастардың жалпы серпіні сақталады.
Энергетика саласындағы ынтымақтастық та өте маңызды болып табылады: Қазақстан аумағында атом электр станциясын салу мәселесі бойынша күзде Қазақстанда өтетін бүкілхалықтық референдумның нәтижелері бойынша жобаны жүзеге асыруға 10-12 миллиард доллар жұмсау жоспарланып отыр. Және оны халықаралық инвесторлар пулының көмегімен жүзеге асыру көзделген. Осы тұрғыда «Росатом» негізгі серіктестердің бірі болып табылады: компания озық технологияларды пайдалана отырып, ең жоғары экологиялық талаптар мен қауіпсіздік нормаларын сақтай отырып, тиісті жобаны әзірлеуге дайын. Қазақстан аумағында АЭС-тің пайда болуы ел экономикасының энергиямен қамтамасыз етілуін арттырып қана қоймай, республика үшін әлеуметтік-экономикалық дамудың қуатты серпінін береді. Жобалау және құрылыс кезеңінде Ресейдің қатысуы мемлекеттер арасындағы дипломатиялық және экономикалық ынтымақтастықты дамытудағы заңды шешімдер тізбегінің тағы бір буыны бола алады. Энергетикалық қауіпсіздік және жаңа мүмкіндіктер іздеу мәселелері, сондай-ақ, қазақстандық делегация жұмысы аясында Шығыс экономикалық форумында талқылануы мүмкін.
Форум қарсаңында параллель форумның дамуын да ұмытпау керек: ресейліктерге Қазақстанмен бизнес жүргізу, әсіресе қазіргі жағдайда, айталық, еуропалық елдермен немесе Түркиямен бизнес жүргізгеннен әлдеқайда оңай, себебі екі ел де Еуразиялық экономикалық одаққа — ЕАЭО-ға мүше, оған қатысушы елдер одақ елдеріне бірқатар тауарларды әкелу және әкету үшін есептілік пен баж салығын алып тастаған. Бұл бизнесті айтарлықтай жеңілдетті, сондықтан алдағы Қиыр Шығыс іс-шарасына халықаралық ірі ойыншылар ғана емес, сонымен қатар Ресеймен ынтымақтастықтың жаңа мүмкіндіктері, сондай-ақ Азияның басқа елдерімен (ең алдымен, Қытай, Үндістан) ынтымақтастықтың жаңа нұсқалары көбірек қызықтыратын жеке кәсіпкерлерді де күтуге болады. Бұл мәселелердің барлығы форум барысында талқыланады.
Осылайша, Қазақстанның іскерлік қоғамдастығының Шығыс экономикалық форумына қызығушылығы кездейсоқ емес: Ресей мен Қазақстан арасындағы тауар айналымының үнемі өсуі, сондай-ақ түрлі салалардағы ынтымақтастық аясында біздің еліміз ресейлік көршілерінің стратегиялық экономикалық серіктесі болуға ұмтылады. Айта кету керек, қазіргі жағдайларда өзара іс-қимыл өте табысты болуы мүмкін: Батыс Ресей Федерациясынан алшақтап, мифтік «оқшаулауды» меңзеп жатқанда, жаңа ойыншылардың уақыты – және Орта Азия нарығын дамытудағы жаңа мүмкіндіктер туып келеді, мұнда Қазақстан жетекші орындарға шығады.