Қазақстанда адам саудасынан зардап шеккендерге психологиялық көмек көрсету жүйесі қалыптасып келе жатқанымен, оның тиімділігі әлі де көптеген мәселелерді шешуді талап етеді. Психологиялық қолдау құрбандарды қоғамға қайта бейімдеудің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады, себебі олар психологиялық жарақаттармен күресіп, жаңа өмір бастау үшін тиісті көмекті қажет етеді.
Қазақстандағы психологиялық көмек көрсету жүйесінің қазіргі жағдайы
Қазақстанда адам саудасынан зардап шеккендерге психологиялық көмек көрсету үшін бірнеше мемлекеттік және үкіметтік емес ұйымдар жұмыс істейді. Бұл көмек психотерапевтік, кеңес беру және оңалту қызметтерін қамтиды. Алайда, психологиялық көмек жүйесінің құрылымы мен ауқымы тек ірі қалаларда шоғырланған, ал ауылдық жерлерде мұндай көмекке қол жетімділік шектеулі.
Елде адам саудасының құрбандарына арналған арнайы реабилитация орталықтары бар. Бұл орталықтарда психологиялық кеңес беру қызметтері көрсетіледі, бірақ олардың саны мен қол жетімділігі әлі де жеткіліксіз. 2022 жылы Қазақстанда адам саудасының құрбандарына арналған 12-13 реабилитация орталығы жұмыс істеген, бірақ олардың көпшілігі тек Алматы, Нұр-Сұлтан және Шымкент сияқты ірі қалаларда орналасқан. Бұл құрбандардың психологиялық көмекке қол жеткізуін қиындатуы мүмкін, әсіресе аймақтық деңгейде.
Психологиялық көмек көрсету бағдарламалары мен әдістері
Қазақстандағы психологиялық көмек көрсету жүйесінде қолданылатын әдістердің көпшілігі психотерапияның негіздеріне сүйенеді. Психологтар мен психотерапевттер жәбірленушілермен жұмыс істей отырып, олардың психологиялық күйін бағалап, арнайы оңалту бағдарламаларын әзірлейді. Мұндай бағдарламаларға стресс және жарақаттарды жеңу, өзін-өзі бағалауды қалыптастыру, қоғамға қайта бейімделуге көмектесу, сондай-ақ жақын адамдармен қарым-қатынасты қалпына келтіруге бағытталған жаттығулар мен кеңестер кіреді.
Сонымен қатар, кешенді психологиялық көмеккөрсету үшін, Қазақстанда кейбір орталықтарда мамандар жұмыс істейтін командалар ұйымдастырылған. Бұл командалар психотерапевттермен бірге әлеуметтік қызметкерлер, заңгерлер мен медицина қызметкерлерінен тұрады, бұл кешенді тәсілдің тиімділігін арттырады.
Травмаға негізделген терапия мен когнитивті-мінез-құлық терапиясы сияқты заманауи әдістер қолданылуда. Бұл әдістер құрбандардың психологиялық жарақаттарын жеңілдетуге, олардың психикалық жағдайын жақсартуға және оларды қайтадан қоғамға интеграциялауға көмектеседі. Сонымен қатар, кейбір орталықтарда артистикалық терапия, медитация мен қолданбалы психология әдістері де қолданылады.
Мәселелер мен қиындықтар
Қазақстанда адам саудасынан зардап шеккендерге психологиялық көмек көрсету жүйесі бірнеше қиындықтармен кездесуде. Оның ішінде басты мәселелер мыналар:
- Ресурстардың жетіспеушілігі: Психологиялық көмек көрсетуге қажетті қаржыландыру мен ресурстар жеткіліксіз. Психологтардың және психотерапевттердің арнайы білімдері мен тәжірибелері де шектеулі. Бұл жағдай тиімді жұмыс жасауға қиындық туғызады.
- Аймақтық теңсіздік: Психологиялық көмек көрсету жүйесі көбінесе ірі қалаларда шоғырланған, ал ауылдық және шалғай аудандарда адам саудасы құрбандарына көмек көрсету мүмкіндігі шектеулі. Құрбандар көбінесе өз аймақтарында көмекке қол жеткізе алмайды.
- Құқықтық және психологиялық көмектің үйлесімсіздігі: Психологиялық көмек көрсету мен құқықтық көмектің үйлесімділігі жеткіліксіз. Құрбандардың көбісі заңгерлік кеңес алуға қажеттілік туғанда, психологиялық көмектің кеш берілуі олардың қалпына келу процесін қиындатады.
- Құрбандардың сенімсіздігі мен қорқынышы:Адам саудасының құрбандары көп жағдайда өздерінің жағдайын ашып айтудан қорқады, себебі олар құқық қорғау органдары мен психологиялық көмек көрсетушілерге сенімсіздікпен қарайды. Бұл олардың көмекке жүгінуін және қалыпқа келу процесін қиындатуы мүмкін.
Даму перспективалары
Қазақстанда адам саудасының құрбандарына психологиялық көмек көрсету жүйесін дамыту үшін бірнеше шаралар қажет:
- Қаржыландыруды арттыру: Мемлекеттік бюджеттен және халықаралық ұйымдардан психологиялық көмек көрсету жүйесін қаржыландыруды көбейту қажет. Бұл психотерапевтік бағдарламалар мен мамандарды даярлау үшін қосымша ресурстарды тартуға мүмкіндік береді.
- Аймақтық кеңейту: Адам саудасынан зардап шеккендерге көмек көрсету орталықтарының желісін кеңейту қажет. Әсіресе, ауылдық аймақтарда және шалғай елді мекендерде психологтардың, психотерапевттердің және әлеуметтік қызметкерлердің мобильді бригадалары жұмыс істей алатындай жағдай жасау керек.
- Құқық қорғаушылармен ынтымақтастық:Психологиялық және құқықтық көмекті үйлестіру үшін құқық қорғау органдары мен психологиялық қызметтер арасында бірлескен жұмыс жүргізу маңызды. Құрбандардың құқықтарын қорғау үшін психологиялық көмек көрсету мен заңгерлік кеңес беру қызметтері интеграциялануы тиіс.
- Қоғамдық пікірді өзгерту: Адам саудасының құрбандарына көмек көрсету мәселесіне қатысты қоғамдық пікірді өзгерту керек. Бұл үшін ақпараттық науқандар өткізіп, қоғамның адам саудасына қарсы әрекет етуге, құрбандарды қолдауға деген сенімін арттыру қажет.
Қазақстандағы адам саудасының құрбандарына психологиялық көмек көрсету жүйесі әлі де дамып келе жатқан саланың бірі болып табылады. Қазіргі уақытта бұл жүйе белгілі бір жетістіктерге жеткенімен, оның тиімділігін арттыру үшін қаржыландыруды арттыру, аймақтық теңсіздікті жою және психологиялық қызметтердің сапасын жақсарту маңызды. Психологиялық көмек көрсетудің кешенді жүйесі құрбандардың әлеуметтік бейімделуіне, олардың қоғамға қайта оралуына және өмірлерін қалпына келтіруіне үлкен көмек көрсетеді. Осы бағыттағы жұмысты күшейту, халықаралық тәжірибелерді қолдану және мемлекеттің қолдауын арттыру адам саудасының құрбандарына арналған психологиялық көмек жүйесінің тиімділігін айтарлықтай арттыра алады.
