Қазақстанда адам саудасынан зардап шеккендерге әлеуметтік көмек көрсету мен қайта бейімделу жүйесі қалыптасып келеді, алайда бұл мәселе әлі де маңызды әрі күрделі болып қалуда. Адам саудасынан зардап шеккендердің көпшілігі психологиялық, физикалық және әлеуметтік тұрғыдан қалпына келтіру үшін ұзақ мерзімді қолдауды қажет етеді. Осыған байланысты, жұмысқа орналастыру және әлеуметтік қорғау жүйесінің тиімділігі мен мүмкіндіктері адам саудасымен күресуде үлкен рөл атқарады.
Қазақстандағы әлеуметтік көмек көрсету жүйесі
Қазақстандағы адам саудасынан зардап шеккендерге арналған әлеуметтік көмек жүйесінің негізгі аспектілері — бұл медициналық, психологиялық, құқықтық және әлеуметтік қызметтерді біріктіретін реабилитация бағдарламалары. Бұл қызметтерді мемлекеттік және үкіметтік емес ұйымдар көрсетеді. Адам саудасының құрбандарына арналған арнайы оңалту бағдарламалары әзірленген, бірақ олардың ауқымы әлі де жетілдіруді қажет етеді.
Қазақстанда адам саудасының құрбандарына арналған реабилитациялық орталықтар жұмыс істейді, олардың қызметі психологиялық және физикалық қалпына келтіруге бағытталған. Адам құқықтары жөніндегі Қазақстан Республикасының уәкілетті органдары адам саудасына қарсы күресті күшейту үшін арнайы қорғау шараларын ұсынады, бірақ осы қызметтердің географиялық ауқымы шектеулі, көбінесе тек ірі қалаларда бар.
Мысалы, 2022 жылы Қазақстанда адам саудасының құрбандары үшін 12 реабилитация орталығы жұмыс істеген. Бұл орталықтар құрбандарға кеңес беру, психотерапия, медициналық тексерулер, құқықтық көмек және кәсіби дағдыларды дамыту сияқты қызметтер көрсетеді. Дегенмен, бұл қызметтер тек кейбір өңірлерде ғана қолжетімді, ал ауылдық жерлерде мұндай орталықтардың жоқтығы адамдардың көмекке қол жеткізуін қиындатуда.
Жұмысқа орналастыру жүйесі
Адам саудасынан зардап шеккендерге жұмысқа орналасу мәселесі ең өзекті мәселенің бірі болып табылады. Құрбандар қайта бейімделіп, қалыпты өмірге оралу үшін жұмысқа орналасу мүмкіндігін алу маңызды. Қазақстанда жұмысқа орналастыруға арналған бірқатар мемлекеттік бағдарламалар бар, бірақ бұл бағдарламалар адам саудасынан зардап шеккендерге арналмаған. Сонымен қатар, көбінесе, жұмыс берушілер адам саудасынан зардап шеккендерге теріс көзқараспен қарайды, бұл олардың еңбек нарығында бәсекеге қабілетті болуына кедергі келтіреді.
Мемлекеттік бағдарлама ретінде Қазақстанның еңбек нарығында жұмыссыздықпен күрес жүргізу үшін әртүрлі мемлекеттік қолдау шаралары бар. Мысалы, «Жастар практикасы» және «Қоғамдық жұмыстар» бағдарламалары арқылы адамдарды уақытша жұмыспен қамтамасыз ету мүмкіндігі бар. Алайда, бұл бағдарламалар адамның психологиялық және әлеуметтік жағдайына байланысты әрдайым тиімді бола бермейді. Құрбандар көбінесе әлеуметтік бейімделу мәселелерімен кездеседі, бұл олардың жұмысқа орналасуына қиындықтар туғызады.
Жұмысқа орналастыру процесі қиындықтар тудырады, себебі көптеген адам саудасы құрбандары қайтадан қоғамға интеграциялану үшін кәсіби дағдыларды дамытуды қажет етеді. Құрбандардың көбісі ұзақ уақыт жұмыссыз және әлеуметтік тұрғыда оқшауланған болғандықтан, арнайы кәсіби дайындық курстары мен білім беру бағдарламалары өте маңызды.
Құқықтық көмек пен әлеуметтік қолдау
Құқықтық көмек адам саудасы құрбандарының әлеуметтік бейімделуіне және құқықтарын қорғауға арналған маңызды аспект болып табылады. Қазақстанда адам саудасынан зардап шеккендерге құқықтық көмек көрсету жүйесі бар, бірақ ол әлі де дамуы керек. Құрбандардың көбісі құқықтық сауаттылықтың төмендігі мен қорғаныс құралдарының жетіспеушілігі салдарынан өз құқықтарын қорғауда қиындықтарға тап болады.
Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі адам саудасының құрбандарына әлеуметтік көмек көрсету үшін арнайы бағдарламалар әзірледі. Бұл бағдарламаларға медициналық көмек, психологиялық оңалту, құқықтық қорғау және қайта бейімделуге арналған қызметтер кіреді. Алайда, бұл қызметтер көбінесе адамдарға жайлы әрі қолжетімді емес.
Қазіргі уақытта Қазақстанда адам саудасының құрбандарына көмек көрсету үшін жұмыс істейтін Үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ) саны артып келеді. Бұл ұйымдар психологиялық және құқықтық кеңес беру, медициналық көмек көрсету, сондай-ақ адам саудасының құрбандарына арналған кәсіби дағдыларды үйрету сияқты қызметтерді ұсынады. ҮЕҰ-лар мемлекетпен серіктесіп, қайта бейімделу және әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша маңызды рөл атқарады.
Қаржылық және әлеуметтік қолдау
Қазақстанда адам саудасынан зардап шеккендерге арналған қаржылық көмек жүйесі әлсіз қалыптасқан. Көптеген құрбандарға өмір сүруге қажетті қаржылық қолдау көрсету үшін мемлекет тарапынан қосымша шаралар қажет. Сонымен қатар, психологиялық көмек, денсаулық сақтау және білім беру қызметтері сияқты маңызды бағыттар бойынша да қаржылық көмек көрсету үшін қосымша ресурстар қажет.
Мысалы, 2021 жылы Қазақстанда мемлекет адам саудасының құрбандарына көмек көрсету үшін арнайы қор құру мәселесін талқылаған болатын. Бұл қор құрбандардың өмір сүру жағдайларын жақсартуға, оларға уақытша баспана, тамақ, киім және басқа да қажетті заттарды ұсынуға бағытталған болуы керек. Алайда, бұл шара әлі толық жүзеге асырылмаған.
Жақсы тәжірибелер мен болашақ бағыттар
Қазақстанда адам саудасынан зардап шеккендерді жұмысқа орналастыру мен әлеуметтік қорғау бойынша кейбір жақсы тәжірибелер бар. Қоғамдық ұйымдар мен жергілікті билік органдарының бірігіп жұмыс істеуі арқылы құрбандардың құқықтарын қорғау жүйесі дамып келеді. Сондай-ақ, жеке сектор мен үкіметтің бірлескен жұмыс істеу мүмкіндігі жоғары, бұл адамдарға тұрақты жұмысқа орналастыру үшін қажет дағдыларды дамытуға мүмкіндік береді.
Қазақстанда адам саудасынан зардап шеккендерді жұмысқа орналастыру және әлеуметтік қорғау жүйесі даму үстінде, бірақ оның тиімділігін арттыру үшін қосымша шаралар қажет. Құқықтық көмек, кәсіби дайындық бағдарламалары және қаржылық қолдау жүйесін кеңейту, сондай-ақ әлеуметтік бейімделу бағдарламаларының ауқымын ұлғайту — адам саудасымен күрестің тиімділігін арттыру үшін маңызды қадамдар.
